Sjemot / Exodus 21:1–24:18
Na de ontzagwekkende manifestatie van de Tien Uitspraken neemt de Tora plotseling een pragmatische wending. De verheven woorden worden onmiddellijk vertaald in een massa gedetailleerde richtlijnen over een bonte reeks onderwerpen. Bijvoorbeeld: over hoe je als professional zoals een rechter of journalist integer moet omgaan met de informatie die je beroepshalve bereikt. (maar het is ook toepasselijk op ons allemaal als producenten en consumenten van informatie). Daar zeggen deze volgende verzen iets over:
23:1: U mag geen vals gerucht verspreiden (‘tisa’), en u mag een schuldige niet uw hand reiken door een misdadige getuige te zijn. 2 U mag de meerderheid niet volgen in het kwaad, en u mag in een rechtszaak niet zo antwoorden dat u zich schikt naar de meerderheid om zo het recht te buigen.
Dat is de Nederlandse vertaling van de Herziene Statenvertaling, die nog het dichtst bij het Hebreeuws blijft. Rabbijnse uitleg vat ‘tisa’ in het eerste vers niet op als ‘verspreiden’ maar als ‘oppakken’, dus als: ernaar luisteren; je mag niet luisteren naar een valse getuigenis. (2) De rabbijnen zien het vooral als instructie aan de rechter in een rechtszaak. Men ziet deze – in het Hebreeuws nogal complexe en compacte – verzen als het opwerpen van een dam tegen verkeerde rechterlijke beslissingen.
Rabbijn Samson Raphael Hirsch (plm. 1850) vertaalt de eerste zin van het tweede vers als: ‘volg niet een exacte meerderheid om een ongunstige beslissing te nemen’, waarmee volgens de rabbijnse uitleg gezegd wil zijn dat er in het geval van voor de verdachte ongunstige vonnissen – met name in zaken van leven en dood – er een grotere meerderheid van rechterlijke stemmen moet zijn dan één. Dus een meerderheid van twee stemmen is vereist.
De tweede zin vertaalt Hirsch: ‘en ook zal je ingeval er tegengestelde meningen zijn niet stemmen tegen je eigen mening in, zodat het vonnis altijd volgens een (authentieke) meerderheid is’. Dat wil zeggen: je moet als rechter absoluut je eigen oordeel volgen en die niet laten afhangen van andere factoren, cq. de meerderheid. Maar als er eenmaal is gestemd dan is de meerderheid altijd beslissend. Daarom is het volgens de halacha geïndiceerd dat bij een hoofdelijke stemming de jongere rechters van de rechtbank eerst stemmen en dan pas de gezaghebbende oudste rechter (zeg: de president van de rechtbank), zodat ze niet in de verleiding komen zich door de meest gezaghebbende in het college in hun oordeel te laten beïnvloeden.(3)
Maar we kunnen deze bepalingen ook opvatten in de meer letterlijke zin als moreel appel aan allen: luister niet naar geruchten of gefabriceerde leugens, baseer je mening op ware en bewezen feiten.
Heel actueel te vertalen als: luister niet naar complottheorieën van grote groepen mensen die zich op leugens baseren. Rasjbam (1085 – 1158, kleinzoon van Rasji) zegt bondig (ad loc): ‘Als naar jouw mening de meerderheid bezig is een verkeerd oordeel te vellen, blijf dan niet zwijgen, omdat zij de meerderheid zijn, maar kom met jouw mening. Dat gaat zelfs op als je van tevoren weet, dat ze jouw zienswijze niet accepteren, maar die van de meerderheid’.(5)
Hoe toepasselijk is dit voor het functioneren in commissies, colleges, parlementen en ook niet minder voor het discours in massamedia en dan hebben we het nog niet eens over de ‘social media’. De opvolging van dit gebod om coram populo tegen de pressie van een massale achterban integer te spreken en te handelen eist een grote mate van moed. Is niet één van onze grootste angsten om door de meerderheid, verlaten, verguisd en verworpen te worden? Je eigen authentieke stem te ontdekken en te ontwikkelen en er dan achter te staan is sowieso al een levenslange taak en hem publiek te laten horen nog een dapperder stap verder.
Noten
(1) Verschillende commentaren op de parasja Misjpatiem zijn te vinden in mijn boek REIZEN DOOR DE TORA , deel 1 Genesis en Exodus, en op mijn website
(2) Rasji: vat het op zoals de Targum (Aramese vertaling) het weergeeft: je moet geen valse getuigenis accepteren (ernaar luisteren)
(3) Samson Raphael Hirsch, The Pentateuch – with Translation and Commentary, Judaica Press, 1962, Exodus, ad loc
(4) Vgl. Jesaja 8:12: ‘Noem niet alles een samenzwering wat zij een samenzwering noemen. Wees niet bang voor wat hun angst aanjaagt, heb er geen ontzag voor’.
(5) Actueel: Republikeinse senatoren durven zich in de impeachment procedure niet tegen Trump uit te spreken uit angst voor represailles uit hun vermeend trumpiaanse achterban
RC feb 2021
